Włochy - wina włoskie

Włochy to drugi po Francji kraj na świecie ceniony i rozpoznawany jako producent klasycznych win. Pod względem wielkości produkcji konkuruje od wielu lat z Francją o pierwsze miejsce, pojawiając się czasem na czele, w zależności od metodologii badania. Z punktu widzenia historii to Włochom należy się pierwszeństwo przed Francuzami w uprawie wina, gdyż to Rzymianie upowszechnili w Europie uprawę winorośli, zaszczepiając ją między innymi we Francji. Starszą tradycją niż Włosi w europie mogą się pochwalić wyłącznie Grecy.

Historia starożytna wina włoskiego

Początek uprawy winorośli na terenie obecnych Włoch szacuje się około 1000 roku p.n.e. i związany jest z podbojem tych terenów przez Greków. W tamtych czasach o tym terenie lub działkach na których rosła winorośl mówili Oinotria. Pierwsze grecko Oinotria na tych terenach to Sycylia i Kalabria. Z tych regionów uprawa winorośli posuwała się dość szybko, z perspektywy historii, na północ. Historyczne zapiski potwierdzają, że w VII wieku p.n.e. Etruskowie wytwarzali i handlowali winem w regionie obecnej Toskanii. W III wieku p.n.e. za czasów podboju Hannibala wino było produkowane niemal w całej obecnej Italii. W tamtym okresie najsłynniejszym winem z tego regionu było Falerno. O wielkości i popularności upraw świadczy to, że w 186 roku p.n.e. bardzo popularny kult Bachusa zostaje zakazany ze względu na zbyt rozwiązłe zachowanie jego czcicieli (jak widać już wtedy alkohol czynił w głowach niezłe spustoszenie). Istnieją wiarygodne dokumenty mówiące o tym, że na początku naszej ery winorośl uprawiano już na terenach obecnej Hiszpanii i Francji właśnie dzięki Rzymianom. Uprawa ta była tak popularna, że w II i III wieku oficjalnie zakazano dokonywania nowych nasadzeń winorośli, aby zapobiec niedoborom innych upraw.

Historia nowożytna

Po kilku wiekach stagnacji Włoskie wino rozkwitło w XIII wieku. Warto wspomnieć, że był to rozkwit wina w całej Europie. W Hiszpanii po wycofaniu się muzułmanów odbudowuje się uprawę winorośli, a produkcją wina w Polsce interesują się Templariusze. W tym okresie powstały korzenie firm znanych do dziś takie jak Frescobaldi (firmę zakłada Berto de' Frescobaldi w 1300 roku) czy Antinori (Giovanni di Piero Antinori 1385 rok). Jakkolwiek firmy te przetrwały do dziś, w XVI wieku zaczął się upadek włoskiego winiarstwa, który trwał aż do zjednoczenia Włoch w 1861 roku przez króla Wiktora Emanuela, kiedy nastąpił pierwszy nowożytny rozkwit produkcji wina. Jednak problemy młodego państwa i dwie wojny światowe zahamowały rozwój kultury wina, która zaczęła się odbudowywać w latach 50 i 60 XX wieku.

Włoskie regiony geograficzne

Z okresu niezależnego rozwoju (a także i upadków) winiarstwa, w niezależnych państwach włoskich przed zjednoczeniem wywodzi się niesamowita różnorodność włoskich metod uprawy i produkcji wina, a co za tym idzie komplikacja apelacji winiarskich. We Włoszech jest 20 regionów geograficznych, z których każdy charakteryzuje się skrajnie odmiennymi warunkami upraw, innymi szczepami (najczęściej regionalnymi) uprawianymi w tych regionach oraz czasami szczegółami winifikacji. Poniżej lista tych regionów z nazwami oryginalnymi, polskimi oraz zaznaczeniem, czy występują w danym regionie apelacje DOCG:

• Valle d'Aosta, Dolina Aosty
• Piemonte, Piemont DOCG
• Liguria, Liguria DOCG
• Lombardia, Lombardia DOCG
• Veneto, Wenecja Eugenejska DOCG
• Trentino-Alto Adige/ Sudtirol, Trydent i Górna Adyga
• Friuli-Venezia Giulia, Friuli-Wenecja Julijska DOCG
• Emilia-Romagna, Emilia-Romania DOCG
• Toscana, Toskania DOCG
• Umbria, Umbria DOCG
• Marche, Marchia DOCG
• Lazio, Lacjum
• Abruzzo, Abruzja DOCG
• Molise, Molise
• Campania, KampaniaDOCG
• Puglia, Puglia lub Apulia
• Basilicata, Basilicata
• Calabria, Kalabria
• Sicily, Sycylia DOCG
• Sardinia, SardyniaDOCG

Apelacje włoskie

Rozdrobnienie państwa włoskiego trwające bardzo długo doprowadziło do różnorodności prawnych aspektów uprawy wina. W latach 60-tych XX wieku wprowadzono system apelacji wzorowany na francuskim systemie AOC. Najsłabsze wina stołowe, popularne wina do bieżącego spożycia nazwano VdT (Vino da Tavola). Wino to nie musi spełniać ograniczeń nakładanych na wyższą apelację czyli DOC (Denominazione di Origine Controllata). DOC posiada już ograniczenia regionalne pochodzenia gron (czasem dotyczących bardzo małych obszarów) jak i określenie szczepu, najczęściej dotyczące regionalnego historycznie szczepu uprawianego od wielu lat w tym regionie. DOCG (Denominazione di Origine Controllata e Garantita) to jakościowo najwyższa obecnie apelacja włoska, która gwarantuje dodatkowo (w stosunku do DOC) miejsce pochodzenia gron. Jednak nie zawsze oznacza to, że DOCG to mniejsze regiony zawierające się w DOC. Przykładem może być DOCG Barbaresco, który swym obszarem pokrywa kilka apelacji DOC (np. Freisa d'Asti czy Grignolino del Monferrato Casalese) czy nawet inną apelację DOCG dla wina w tym samym kolorze, czyli Brachetto d'Acqui oraz przecina granice kolejnej apelacji DOC Dolcetto d'Ovada.

Bardzo restrykcyjne podejście do apelacji (czasem dokładniejsze od francuskiego AOC) oraz znacznie swobodniejsze podejście do trzymania się norm prezentowane przez Włochów musiało skończyć się zmianami w apelacjach. Coraz nowocześniejsze metody upraw czy sprowadzanie nowych szczepów, czasem lepiej dopasowanych do istniejących warunków klimatycznych danego regionu niż historycznie dozwolone w danej apelacji DOC czy DOCG doprowadziły do sytuacji, że włoskie wina stołowe VdT często bywały znacznie lepsze jakościowo niż najlepsza istniejąca we Włoszech apelacja DOCG. Kroplę goryczy dopełniał fakt, że wina VdT nie mogły być oznaczane rocznikiem na etykiecie, co w przypadku win wysokiej jakości jest jednak ważną kwestią.

Sytuacja ta doprowadziła do zmian w apelacjach włoskich. Na początku lat 90-tych XX wieku wprowadzono więc rodzaj pośredniej apelacji między VdT i DOC i nazwano ją IGT (Indicazione Geografica Tipica). Najważniejszym określeniem dla IGT jest region uprawy gron, z reguły większy niż w dotychczasowych apelacjach. Przepisy pozwalają na stosowanie innych niż rodzime odmian winorośli oraz innych niż tradycyjne metod produkcji. Na etykiecie można podawać znacznie więcej informacji niż na winach VdT (rocznik, użyte do produkcji szczepy, metoda produkcji, dokładniejsze określenie położenia winnicy itp.). Zaletą jest też powiązanie apelacji IGT z rzeczywistymi większymi regionami geograficznymi, co pozwala na znacznie prostszą identyfikację wina. Dzięki temu podejściu bardzo dużo dobrych win pochodzi obecnie z apelacji IGT, choć formalnie zaprojektowana została ona jako apelacja odpowiadająca francuskiemu Vins de Pays. We Włoszech rozważa się obecnie stworzenie nadrzędnej dla IGT apelacji jakościowej bazującej na geograficznym położeniu, ale prace nad nią są jeszcze w bardzo wstępnej fazie.

Podsumowanie

Na włoskie winiarstwo bardzo silny wpływ ma różnorodność historyczna jak i geograficzna produkcji wina. Jeśli dodamy do tego nowe technologie i napływowe szczepy, otrzymujemy największą ilości różnych typów i stylów wina produkowanych w jednym kraju. Warto więc uwzględnić ten kraj w obszarze swoich degustacyjnych zainteresowań.